Khi nhắc đến những loại gỗ quý hiếm, bền đẹp và mang giá trị kinh tế cao, chắc hẳn nhiều người sẽ nghĩ ngay đến các tên tuổi quen thuộc như Gõ Đỏ, Cẩm Lai. Tuy nhiên, ít ai biết rằng có một loài cây thân gỗ khác cũng sở hữu những đặc tính vượt trội không kém, được mệnh danh là “vàng xanh” trong ngành gỗ – đó chính là cây Lát. Vậy cây Lát là cây gì mà lại được đánh giá cao đến vậy? Hãy cùng khám phá tường tận về loài cây đặc biệt này nhé.
Cây Lát Thuộc Họ Nào và Tên Khoa Học Là Gì?
Cây Lát, hay còn gọi là gỗ Lát, là một loại cây thân gỗ lớn thuộc họ Xoan (Meliaceae), chi Chukrasia. Tên khoa học phổ biến nhất của nó là Chukrasia tabularis. Đây là loài cây bản địa của nhiều quốc gia châu Á, trong đó có Việt Nam, Lào, Campuchia, Ấn Độ và Trung Quốc. Ở Việt Nam, cây Lát phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung, từ Lạng Sơn kéo dài đến Hà Tĩnh.
Đặc Điểm Sinh Học Nổi Bật Của Cây Lát
Cây Lát được biết đến với những đặc điểm sinh học ấn tượng, tạo nên giá trị cao cho loại gỗ mà nó mang lại:
Thân, Cành và Lá
- Thân: Cây Lát có thân thẳng đứng, tròn đều, khi trưởng thành có thể đạt chiều cao từ 20 đến 30 mét, thậm chí lên tới 35 mét. Đường kính thân khá lớn, có thể đạt tới 120cm. Vỏ cây thường có màu nâu sẫm hoặc nâu gỉ, đôi khi xuất hiện các vết nứt sâu và sần sùi, đặc biệt ở những cây già. Lõi gỗ bên trong thường có màu đỏ hoặc nâu đỏ.
- Lá: Lá của cây Lát là dạng lá kép lông chim, chiều dài tổng thể từ 30-50 cm. Các lá chét mọc gần đối xứng hoặc mọc cách, có hình mũi mác hoặc hình trứng dài, kích thước khoảng 5-6 cm chiều rộng và 10-12 cm chiều dài. Cây có thể là thường xanh hoặc rụng lá tùy theo điều kiện khí hậu.
- Gốc: Cây Lát thường có bạnh vè lớn ở gốc, giúp tăng cường khả năng bám trụ và hấp thụ chất dinh dưỡng.
Hoa và Quả
- Hoa: Hoa Lát mọc thành cụm ở đầu cành. Ban đầu, các cụm hoa thường mọc thẳng đứng rồi sau đó rủ xuống, có lông tơ. Hoa có màu trắng kem hoặc vàng nhạt, mang hương thơm dịu nhẹ và thường nở rộ vào khoảng tháng 4 đến tháng 7 hàng năm.
- Quả: Quả của cây Lát là dạng quả nang hình trứng, có màu nâu khi chín, chứa nhiều hạt dẹt có cánh, giúp phát tán nhờ gió.
Đặc Tính Sinh Trưởng và Phân Bố
Cây Lát là loài cây ưa sáng, có khả năng thích nghi tốt với nhiều điều kiện thổ nhưỡng khác nhau, từ đất đồi núi cho đến vùng đất đá vôi. Tuy nhiên, tốc độ sinh trưởng của cây Lát được đánh giá là khá chậm, điều này càng làm tăng thêm giá trị và sự quý hiếm của nó. Cây thường được tìm thấy trong các khu rừng hỗn giao hoặc những nơi có thảm thực vật thưa thớt, ở độ cao từ 300 đến 1600 mét so với mực nước biển.
Gỗ Lát Thuộc Nhóm Mấy? Tại Sao Lại Quý Hiếm?
Trong danh sách phân loại gỗ ở Việt Nam, gỗ Lát là một trong những loại gỗ quý hiếm thuộc nhóm I. Đây là nhóm gỗ cao cấp nhất, bao gồm những loại gỗ có màu sắc, đường vân đẹp, độ bền vượt trội, tính chất vật lý nổi trội, có hương thơm tự nhiên và mang lại giá trị kinh tế đặc biệt cao.
Sự quý hiếm và giá trị của gỗ Lát đến từ nhiều yếu tố:
- Độ bền và độ cứng: Gỗ Lát sở hữu chất gỗ đặc, cứng chắc, có khả năng chống chịu va đập tốt, đảm bảo độ bền cao cho sản phẩm theo thời gian.
- Vân gỗ đẹp mắt: Một trong những đặc điểm khiến gỗ Lát được ưa chuộng chính là đường vân gỗ. Vân gỗ Lát dày dặn, đều đặn và có tính thẩm mỹ cao, tạo nên vẻ đẹp sang trọng, tinh tế cho mọi không gian.
- Tính dẻo dai: Dù cứng chắc, gỗ Lát lại có độ dẻo dai nhất định, giúp quá trình gia công, chạm khắc trở nên dễ dàng hơn, tạo ra những sản phẩm nội thất tinh xảo với nhiều chi tiết phức tạp.
- Khả năng chống mối mọt và cong vênh: Sau quá trình sơ chế và tẩm sấy kỹ lưỡng, gỗ Lát có khả năng hạn chế tối đa tình trạng nứt nẻ, cong vênh do ảnh hưởng của thời tiết thay đổi. Đồng thời, khả năng chống lại sự tấn công của sâu, mối mọt cũng được cải thiện đáng kể.
- Chịu nhiệt, chịu nước tốt: Gỗ Lát có tính đặc cứng nên khá khó bị cháy trong điều kiện nhiệt độ cao và khả năng chống chịu nước tương đối hiệu quả.
- Giá trị kinh tế cao: Do những ưu điểm vượt trội về chất lượng và vẻ đẹp, gỗ Lát luôn có giá thành cao trên thị trường, là lựa chọn hàng đầu cho các sản phẩm nội thất cao cấp.
Bà Trần Thị Hoa, một chuyên gia lâu năm trong lĩnh vực vật liệu xây dựng, chia sẻ: “Gỗ Lát không chỉ là vật liệu mà còn là một tác phẩm nghệ thuật của tự nhiên. Với vân gỗ độc đáo và độ bền đáng kinh ngạc, nó mang lại vẻ đẹp vĩnh cửu cho mọi không gian. Đầu tư vào nội thất gỗ Lát là đầu tư vào giá trị bền vững.”
Các Loại Cây Lát Phổ Biến Tại Việt Nam và Đặc Điểm Nhận Biết
Trên thị trường gỗ tự nhiên Việt Nam hiện nay, gỗ Lát được phân chia thành nhiều loại khác nhau, mỗi loại mang những đặc điểm riêng biệt:
1. Cây Lát Hoa (Chukrasia tabularis)
Lát Hoa là loại Lát phổ biến nhất, còn được gọi là Lát Xoan ở một số địa phương.
- Đặc điểm: Cây có kích thước trung bình, cao tới 25 mét, thân thẳng, gốc có bạnh vè lớn. Vỏ màu nâu nhạt với các vết rạn nứt. Lá kép lông chim dài 30-50 cm. Hoa màu trắng kem, thơm dịu.
- Phân bố: Thường mọc ở rừng hỗn giao hoặc nơi thảm thực vật thưa thớt, độ cao 300-1600 mét.
- Ứng dụng: Gỗ Lát Hoa được sử dụng rộng rãi để đóng đồ nội thất, ván ghép, và làm cây bóng mát trong cảnh quan.
2. Cây Lát Chun (Chukrasia sp.)
- Đặc điểm: Gỗ Lát Chun có trọng lượng trung bình, thớ gỗ cứng và chắc chắn. Đặc biệt, nó có khả năng chống co, cong vênh hiệu quả sau khi sấy tẩm, cũng như chống mối mọt, nứt nẻ tương đối tốt. Cây thân thẳng, cao và có đường kính lớn, cho ra sản phẩm nội thất với màu sắc đều và đẹp mắt.
- Phân bố: Chủ yếu ở các tỉnh từ Lạng Sơn đến Hà Tĩnh ở Việt Nam.
- Tình trạng: Do tình trạng khai thác quá mức, gỗ Lát Chun ngày càng khan hiếm và có giá thành cao.
3. Cây Lát Xoan (Chukrasia tabularis)
Loại này rất giống Lát Hoa và đôi khi được gọi chung.
- Đặc điểm: Chiều cao cây 20-30 mét, thân thẳng, đường kính có thể đạt 100 cm. Lá kép lông chim, hoa lưỡng tính màu vàng nhạt. Là giống cây ưa sáng nhưng mọc khá chậm.
- Phân bố: Một số tỉnh miền Bắc, Trung.
- Ứng dụng: Được dùng để đóng các loại đồ trang trí nội thất, dụng cụ gia đình, đồ mỹ nghệ.
4. Cây Lát Khét (Xương Mộc)
- Đặc điểm: Cây Lát Khét, hay còn gọi là Xương Mộc, có thân tròn, thẳng, vỏ dày với những vết nứt dọc. Dác gỗ màu xám vàng, lõi có màu nâu đỏ hoặc hồng. Vân gỗ khá đẹp và thớ gỗ mềm, rất thuận tiện cho việc chế tác đồ nội thất.
- Nhóm gỗ: Thuộc nhóm II trong danh sách các cây gỗ quý hiếm.
- Phân bố: Ấn Độ, Việt Nam, Thái Lan; ở Việt Nam thường gặp ở cao nguyên miền Trung hoặc khu vực đồng bằng.
5. Gỗ Lát Nam Phi
- Đặc điểm: Nằm trong nhóm I các loại gỗ quý hiếm, gỗ Lát Nam Phi nổi bật với chất lượng tốt, độ bền cao, dẻo dai và đặc biệt ổn định, ít chịu tác động của yếu tố thời tiết. Đây là một lựa chọn tuyệt vời cho những ai tìm kiếm sự bền bỉ và vẻ đẹp lâu dài.
Ưu Điểm Vượt Trội Của Gỗ Lát Trong Sản Xuất Nội Thất
Không ngẫu nhiên mà gỗ Lát lại được giới mộ điệu nội thất săn đón. Những ưu điểm vượt trội của nó bao gồm:
- Độ bền vượt thời gian: Nhờ cấu trúc gỗ đặc, cứng và khả năng chống chịu tốt với các tác động ngoại lực, nội thất làm từ gỗ Lát có thể sử dụng hàng chục năm mà vẫn giữ được vẻ đẹp và độ chắc chắn ban đầu.
- Dễ dàng chế tác, chạm khắc: Dù cứng cáp, gỗ Lát lại có độ dẻo dai ấn tượng, giúp thợ mộc dễ dàng uốn nắn, chạm khắc những họa tiết tinh xảo, phức tạp, tạo nên những sản phẩm mang tính nghệ thuật cao.
- Kháng mối mọt, cong vênh hiệu quả: Sau quá trình tẩm sấy và xử lý chuyên nghiệp, gỗ Lát có khả năng chống lại sự tấn công của mối mọt, côn trùng gây hại và hạn chế tối đa tình trạng cong vênh, nứt nẻ do thay đổi nhiệt độ, độ ẩm.
- Chịu nhiệt, chịu nước tương đối tốt: Đặc tính này giúp sản phẩm nội thất gỗ Lát thích nghi tốt hơn với khí hậu ẩm ướt của Việt Nam, duy trì được độ ổn định và vẻ đẹp theo thời gian.
- Tính thẩm mỹ cao, phù hợp mọi phong cách: Gỗ Lát sở hữu màu sắc tự nhiên ấm áp, từ nâu vàng đến nâu đỏ, cùng với đường vân gỗ đều, dày và uyển chuyển, tạo nên vẻ đẹp sang trọng, đẳng cấp. Nó dễ dàng kết hợp với nhiều phong cách thiết kế, từ cổ điển, tân cổ điển đến hiện đại.
Ông Lê Văn Hiếu, một kiến trúc sư chuyên về nội thất gỗ, nhận định: “Gỗ Lát mang trong mình vẻ đẹp tự nhiên khó cưỡng. Khả năng tùy biến cao cho phép chúng tôi sáng tạo ra những thiết kế độc đáo, từ những đường nét cổ điển cho đến sự tối giản hiện đại, luôn làm hài lòng cả những khách hàng khó tính nhất.”
Ứng Dụng Đa Dạng Của Cây Lát Trong Đời Sống
Không chỉ là nguồn gỗ quý, cây Lát còn có nhiều ứng dụng khác trong đời sống:
1. Nội Thất Cao Cấp
Đây là ứng dụng nổi bật nhất của gỗ Lát. Với vẻ đẹp và độ bền vượt trội, gỗ Lát được dùng để sản xuất các món đồ nội thất sang trọng như:
- Giường ngủ: Mang đến cảm giác ấm cúng, sang trọng và bền bỉ.
- Tủ quần áo, tủ bếp: Đảm bảo độ bền, chống ẩm mốc và tăng tính thẩm mỹ cho không gian.
- Bàn ghế, kệ tivi: Tạo điểm nhấn đẳng cấp cho phòng khách, phòng ăn.
- Ván sàn, ốp tường: Mang lại vẻ đẹp tự nhiên, ấm áp cho ngôi nhà.
2. Đồ Thủ Công Mỹ Nghệ và Đồ Gia Dụng
Nhờ khả năng chạm khắc tốt và vân gỗ đẹp, gỗ Lát còn được dùng để tạo ra các sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo, đồ trang trí, tượng gỗ, hay các dụng cụ gia đình đòi hỏi độ bền và tính thẩm mỹ cao.
3. Cây Bóng Mát và Cảnh Quan
Với tán lá xanh tươi và khả năng sinh trưởng tốt, cây Lát Hoa còn được trồng làm cây bóng mát trong các công viên, khu đô thị, khuôn viên trường học, mang lại không gian xanh mát và cải thiện chất lượng không khí.
Qua bài viết này, hy vọng bạn đã có cái nhìn toàn diện hơn về “cây lát là cây gì” và những giá trị mà nó mang lại. Từ đặc điểm sinh học, phân loại đến những ưu điểm vượt trội và ứng dụng đa dạng, cây Lát xứng đáng với danh xưng “vàng xanh” của ngành gỗ Việt Nam. Việc hiểu rõ về loài cây này không chỉ giúp chúng ta trân trọng hơn tài nguyên thiên nhiên mà còn đưa ra những lựa chọn thông thái khi tìm kiếm vật liệu cho không gian sống của mình.
Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ) Gỗ Lát
1. Gỗ Lát có mùi gì đặc trưng không?
Gỗ Lát thường có mùi thơm nhẹ tự nhiên, không quá nồng, mang lại cảm giác dễ chịu cho không gian nội thất.
2. Làm thế nào để phân biệt gỗ Lát thật và giả?
Để phân biệt gỗ Lát thật, bạn nên chú ý đến màu sắc tự nhiên (thường là nâu vàng đến nâu đỏ), đường vân gỗ đều, dày và sắc nét. Gỗ Lát thật cũng có độ cứng chắc và trọng lượng tương đối. Tốt nhất là mua từ các nhà cung cấp uy tín và có giấy tờ chứng minh nguồn gốc.
3. Gỗ Lát có bị mối mọt không?
Gỗ Lát có khả năng chống mối mọt khá tốt, đặc biệt là sau khi đã trải qua quá trình tẩm sấy và xử lý chuyên nghiệp. Tuy nhiên, không có loại gỗ nào miễn nhiễm hoàn toàn với mối mọt nếu không được bảo quản đúng cách.
4. Gỗ Lát có đắt không?
Là một loại gỗ quý thuộc nhóm I, gỗ Lát có giá thành khá cao trên thị trường, phản ánh đúng giá trị về độ bền, tính thẩm mỹ và sự khan hiếm của nó. Giá cả có thể khác nhau tùy thuộc vào loại Lát, kích thước và chất lượng gỗ.
5. Gỗ Lát có thân thiện với môi trường không?
Việc sử dụng gỗ Lát có thể thân thiện với môi trường nếu được khai thác từ các nguồn được quản lý bền vững và có chứng nhận. Hiện nay, nhiều chương trình trồng rừng và quản lý tài nguyên gỗ đang được triển khai để đảm bảo sự cân bằng sinh thái.
6. Cây Lát có thể trồng làm cây cảnh được không?
Có, cây Lát Hoa, với tán lá rộng và khả năng tạo bóng mát tốt, thường được trồng làm cây cảnh, cây xanh đô thị trong các công viên, đường phố hoặc khuôn viên biệt thự để tăng cường mảng xanh và vẻ đẹp cảnh quan.
